ህወሓትና ቤተ ክርስቲያን
ጌታቸው ረዳ
ETHIOPIAN SEMAY
ክፍል 2
2/16/2022
ይህ ርዕስ ወያኔ ወደ ሥልጣን መጥቶ 27 አመት በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተቋማት እና ምእመናን እንዲሁም ከሕናት፤ በህታዊያን እና ዲያቆናት ያደረሰው እጅግ ዘግናኝ ወንጀሎቹን አይደለም የምናነሳው ወያኔ ወደ ሥልጣን ከመምጣቱ በፊት በኮሚኒሰትዋና ፋሺስታዊ ርዕዮቱ ምክንያት በኦርቶዶክስ ቤተ እምነቶችን ላይ ትግራይ ውስጥ ለ17 አመት የፈጸመውን ወንጀል እንመለከታለን።
ከህወሓት ድርጅት መስራች እና መሪና የተዋጊው ሃይል ዋና አዛዥ ከነበረው ዶ/ር አረጋዊ በርሄ መጽሐፍ (A Political History of the Tigray Peoples Liberation Front (1975-1991) የሕዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ የፖለቲካ ታሪክ (1975-1991) የሚለው እንግሊዝኛ መጽሐፍ ያነበብኩትን አንዳንድ ማስረጃዎች እጠቅሳለሁ።
ደራሲው ህወሓት ሕጋዊና ትውፊታዊ የቤተ ክርስቲያን አገልግሎት ሰጭዎችን፣ መነኮሳትን፣ ካህናትን፣ የበርካታ ታዋቂ ገዳማት ሓላፊዎችና የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ሥልጣንን በሕወሃት አስተሳሰብ የተጠመቁ አካላት እንዲተኩ እንደተደረገ ይነግረናል።
እንደሚታወሰው ወያነ በጠመንጃ በርሜል የህዝብን ስልጣን ከተረከበ በኋላ፡ ብዙ፣ ብዙ እና ብዙ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስትያን ተከታዮችን በማባረር “ይባስ ብሎ ነባሩን ፓትርያሪክ” በአማራነት ተፈርጀው “ሁለት የትግራይ ሰዎች በፓርሪያሪክንት ሾሟል።አንደኛው ፓትርያሪክ አሁንም ሥልጣናቸው ላይ ይገኛሉ።
ይህ ጨፍጫፊ ፓርቲ በረሃ እያለ በኮሚኒስት ትግራይ ማርክሲስት አልባኒያዊ ድርጅት እየተመራ በአማኒያን መካከል ኮሚኒሰት ቄሶች እና ጸረ ኮሚኒሰት የሆኑየሃይማኖት መሪዎችና ተከታዮች ላይ ውጥረትን ፈጥሯል። ነገርየው ህወሓት ተዋህዶ የአማራ ነው ስለሚል ኦርቶዶክስን አከርካሪዋን ፣መስብር አማራን መስብር ብሎ ስለሚያምን ለማፍረስ ከኢጣሊያ ፋሽስት የቅኝ ግዛት ፖሊሲ ጋር ተመሳሳይ እምነት ተከትሏል። በዚህ ሂሳብ ሃይማኖት የህወሓት መገልገያ ለማድረግ ብዙ ተጉዟል።
የህወሓት የቀድሞ ሊቀመንበር እና የተዋጊው ሰራዊት ዋና አዛዥ አረጋዊ በርሄ ፣ እነ ገብረኪዳን ደስታ እና ሃለቃ ፀጋይ የመሳሰሉ በግምባር ተሰልፈው ኦርቶዶክሲትዋን ማርክሲስታዊት ተከታይ እንድትሆን ዕቅዱን ለማከናወንም የቤተክሕነት ትምህርት ያላቸው የህወሓት ተከታታይ ኮንፈረንስወይም “ሴሚናሮችን” እንዴት እንደጀመረ ይነግረናል።
ከላይ በተጠቀሱት ታጋዮች የሰበካ ካህናት ድርጅትን 1979 ማደራጀት ጀመረ። “የትግራይ ህዝብ እና የትምክህተኞች ሴራ ከትናንት እስከ ዛሬ” ደራሲ ገብረ ደስታ – የቀድሞ የህወሓት አባል ፣ እና በአዲስ አበባ የመለኮት ኮሌጅ ተማሪ የነበረ እንዲሁም ስብሃት ነጋ (የህወሓት መሪ) ኦርቶዶክስን በወያኔ ስር ለማድረግ
ከፍተኛ ሚና አንደነበራቸው ደራሲወ ኢይገልጻል።
ዛሬ በዛው ወቅት የተደራጁ ኮሚኒሰት ታጋይ ካህናት እና ወደ ሗላ ዛሬ የተቀላቀልዋቸው አንዳንድ ቄሶች ጨምሮ ከዋናዋ ኢትዮጵያ ተዋህዶ ገመዱን በጥሰን ዜግነታችንም ለውጠን “ሀገረ ትግራይ” የሚባል አር መስርተናል በማለት አዋጅ የነገሩን “መነሻውና ሴራው መቸ ጀመረ?” ብትሉ በ1983 ዓ.ም በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ክርስትያን ተቋማት በመላው ሀገሪቱም ሆነ በውጪ ያለው የቤተክርስቲያንስርአትንና አንድነትን የነበረው መነሻው “ከምን እንደመነጨ” ደራሲው እንደነገረን ከዚያ ዘመን ብቻ ሳይሆን በረሃ እያሉ የተጀመረ እቅድ (ፕላን) መሆኑን አሁን ግልጽ እንደሆነላችሁ አምናለሁ።
አባ ጳውሎስም ሆነ ዛሬ ያሉት ፓትርያሪክ እንዴት ወደ ስልጣን እንደመጡ ስትመዝኑት ሃይማኖቶች በወያኔ ስር መውደቃቸውን ያሳያል። ትግሬዎች ሃይማኖቱና ፖለቲካው በጫማቸው ስር ካላደረጉ እንደ ኢትዮጵያ መቀጠል እንደማይችሉ በየወቅቱ “በዲሞክራሲና ራስ አስተዳዳር” ሽፋን ሲሰብኩ ነበር። ሥልጣን ተገፈተሩና ያቀዱትን አገራዊና ሃይማኖታዊ ግንጣላ እያየን ነው።
ህወሀት ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያንን እንዴት እንደዘረፈ ከማርክሳዊ ሌኒናዊ ርዕዮተ ዓለምና ፖሊሲው ጋር እንዲስማማ ዝርዝር መረጃ ለማግኘት፣በአረጋዊ በርሄ የተለቀቀውን መጽሐፋኢ ማንበብ ያስፈልጋል።
እንደምታውቁት ወያኔ ወደ ሥልጣን ከመጣ ወዲህ (በተለይ ለኦርቶዶክስ እምነት ተከታዮች) “ግእዝ” የሚለውን ቋንቋ ልክ እንደ አማርኛ በጠላትንት ስለፈረጁት “ትግርኛ /አሮምኛ/ ወዘተ…” እንዲቀደስ እና እንዲሰበክ በማድረግ በግዕዝ ቋንቋ ላይ ጥቃት ፈጽመዋል።
ትገሬዎችና ኦሮሞዎች (ሊሂቃኖቹ) በፈለሰፉት ግዕዝንና አማርኛን ለማጥፋት በተሳካ ሁኔታ እስከመጨረሻው ሞት ድረስ በ80 የተለያዩ የጎሳ ቋንቋዎች እየተዋጡ ነገዶቹ እያንዳንዳቸው የጋራ የመገናኛ ድልድይ ሳይኖራቸው በቅርብ ጊዜ ውስጥ በምልክት እንደሚነጋገሩ ይሆናል።
አሁን ወያኔ እንዴት ፀረ አማርኛ እና ፀረ ግእዝ ቋንቋ እንደነበረ ታውቃላችሁ። በቀርቡ የተመሰረተው የትግራይ ቤተክሕነት “በትግርኛ” እንጂ በሌላ ቋንቋመጻፈና መስበክ እንደማይቻል አዋጁ ላይ በጭላንጭል ነግረውናል። ይህ በቤተክርስትና አማንያን ላይ ጥቃት ነው። አዲሱ ሃገረ ትግራይ ቤተክሕነት ሁለቱንም ቋንቋዎች የማጥፋት ተልእኮውን በትክክል ተሸክሟል። የተግራይ ቃሳውስቶች በረሃ ላይ የጀመሩት ህወሓትን የማገልግል ስራ ዛሬም የፖለቲካ መሳሪያ ሆነው ጭምብላቸው አውልቀው በገሃድ አውጃዋል። ያዛልቃል? የምናየው ይሆናል።
ቤተ ክርስቲያን (A
political History of TPLF, ገጽ 245) የሕወሐትንና የቤተ ክርስቲያንን ግኑኝነት አስቸጋሪ ያደረጉ ነገሮችን በዝርዝር ይተነትናል። ትክክለኛ ትርጉም ባይሆንም ለአንባቢዎቼ ቀለል ተደርጎ እንዲገባቸው የተረጎምኩት
ነው።
አረጋዊ እንዲህ ይላል፦
“በመጀመሪያ፣ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ለዘመናት የመንደሮቹ ማኅበራዊ ሕይወት ማዕከል ነበረች። ሰርግ እና ክርስቲኖች (ጥምቀት፣ የቀብር ሥነ ሥርዓቶች እና በጎረቤቶች መካከል በተፈጠሩ ግጭቶች ማሰላሰል ሁሉም የተከናወኑት በቤተ ክርስቲያን በኩል ነው፣ እና በየደብሩ ብዙ ቁጥር ያላቸው ካህናት የቤተ ክርስቲያንአገልግሎት የሚያከናውኑ ካህናት ነበሩ። የቤተሰቡ መንፈሳዊ ሕይወት እና ልዩ የሕይወት ዑደት ሁነቶች ተጠርተው ቡራኬ ይሰጡ ነበር።
በሁሉም ማኅበረሰብ ውስጥ ቤተ ክርስቲያን በዚህ መንገድ ከእያንዳንዱ ቤተሰብ ጋር የተገናኘች ነበረች።
በሁለተኛ መልኩ፤-
ቤተ ክርስቲያን በሕዝብና በመንግሥት መካከል ትስስር ነበረች. የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንን ህልውና፣ መስፋፋትና አንድነት ከቀደሙት ነገሥታት ጎን የቆመ ሲሆን የተደራጀውም ከመንደር እስከ ብሔራዊ ማዕከል በተዋረድ የተደራጀና የመንፈሳዊና ማህበረ-ባህላዊ ሕይወት መገለጫ ነበር።
የቤተ ክርስቲያኑ ተቋም በማኅበረሰቡ ሕይወት ውስጥ ብቻ ሳይሆን በተቀናቃኝ ኃይሎች መካከል አልፎ ተርፎም በተቀናቃኞችና በአመጸኞች መካከል ያለውን ሽምግልና ወሳኝ ሚና ተጫውቷል ። ተከታዮቹ ለኢትዮጵያ መንግሥት ያላቸውን ታማኝነት ሊያከብሩላቸው የሚገባ ሲሆን እንደውም በሁሉም ሃይማኖታዊና ማኅበራዊ ዝግጅቶች እንደባንዲራ ያሉ ብሔራዊ ምልክቶችን በመጠቀም የብሔራዊ ንቃተ ህሊና ትምህርት ቤት ነበር።
አንድም ቤተ ክርስቲያን የኢትዮጵያን ባንዲራ ሳያስተናግድ ትልቅ ሥነ ሥርዓትአላደረገም - በኢትዮጵያ ጦር ውስጥም የተለመደ ድርጊት ነው።
በሦስተኛ መልኩም፣-
በኢትዮጵያ ላይ ለሚነግሥ “ንጉሠ ነገሥት” የሚለው ማዕረግ ለማግኘት ዋና ሕጋዊና የይሁንታ አካል ቤተ ክርስቲያን ነበረች። በትግራይ የአክሱም ቅድስት ቤተ ክርስቲያን በማርያም-ጽዮን ነገሥታቱ መቀባታቸው በኢትዮጵያ የተለመደ ነበር።
ከዚያም ገዳማቱ እና ገዳማውያኑ ከጉልቲ መሬት ቢያንስ አንድ አምስተኛውን ምርት ያገባሉ። የአካባቢው ነዋሪዎችም ለቤተክርስቲያኑ እንክብካቤ የሚሆን ቦታ ተሰጥቷቸው ለካህናቱ አገልግሎት ግብር ይሰጣሉ። መሬት በጣም አስፈላጊው ማበረታቻ ነበር እና ብዙ ወጣቶች ወደ ቤተ ክርስቲያን ትምህርት ቤቶች በመሄድ ካህናት እንዲሆኑ ትምሕርትና ግብረገብ እንዲቀስሙ አበረታቷቸዋል።
በአንድ ደብር ውስጥ በአገልግሎት ላይ ያሉ ሁሉም ካህናት ለአገልግሎታቸው ሪም መሬት ይቀበላሉ። የመሬቱና የቤተክርስቲያኑ አስተዳደር በገበዝ እጅ ነበር። ገበዙ በማህበረሰቡ የተመረጠ እና በቤተክርስቲያኑ የተፈቀደለት ካህን -ወይም ምእመን ሊሆን ይችላል።
በ1974 የንጉሣዊው ሥርዓት ወድቆ ወታደራዊ ኃይል ከተቆጣጠረ በኋላ የመንግሥትና የቤተ ክርስቲያን ጥምረት አብቅቷል።
ደርግ ሶሻሊዝምን በማወጅ ሁሉንም የቤተ ክርስቲያን መሬቶች አገራዊ አደረገ። አቡነ ቴዎፍሎስ በወቅቱ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ፓትርያርክ ሆነው በማርክሲስት ወታደራዊ አገዛዝ፣ በግራ ክንፍ የትጥቅ ትግልና በአገራዊ ንቅናቄዎች በተለይም ኢዲዩ በትግራይና በጎንደር በትጥቅ ትግል ሲታገል ቆይተው ግን አንድም ቀን አልደረሰም።
ተግባራዊ የሆነው ወያኔ ቤተ ክርስቲያን በመንደር ማኅበራዊ ህወሓት ውስጥ ያላትን ሚና እና ለሀገር አንድነት የምታደርገውን ያላት ሚና ተረድቷል። ቤተክርስትያኒትዋ በተጨማሪም የሶሻሊዝም እና የመሬት ብሔርተኝነትን እንዲሁም መገንጠልን እንደምትቃወም ገብቶታል።
ቤተ ክርስቲያኒቱ በህወሓት መንገድ ላይ እንደቆመ ስንቃር ሃይል ትታይ ነበር። ነገርግን የማርክሲስት ርዕዮተ ዓለም ለዚያ ቢጠራም የግድ መሆን አለበት። ቢሆንም ቤተ ክርስቲያንን ለዓላማዋ ማስገዛት ምንም ጥርጥር አልነበረውም።
ስለዚህም ህወሓት የቤተ ክርስቲያኒቱን ተጽእኖ ለማጥፋት ተከታታይ የተቀናጁ እርምጃዎችን ወስዷል ... የመጀመሪያው የደርግን የስልጣን መለኪያ እና ተስፋ አስቆራጭ በሆነ መልኩ በትግራይ ውስጥ እንደ ኢዲዩ ባሉ የመብት ረገጣ የመድብለ ብሄራዊ ንቅናቄ ዘንድ ተስፋ አስቆራጭ ነበር።
ለዘመናት ያስቆጠረው የቤተ ክርስቲያኒቱ ኢኮኖሚያዊ ደረጃ ፈርሶ ከተከታዮቿ ጋር አዲስ ማሕበራዊ ውል ለመግባት ተገድዳለች። የጉልቲ መሬት ከአሁን በኋላ አከራካሪ አልነበረም እና እስከ ጫፍ ድረስ ገበሬዎቹ ለሰበካ ካህናት አገልግሎታቸው ፍትሃዊ ካሳ አድርጎ በማየት የሪም ቦታን ወደ ሀገር መግባቱ ከቤተክርስቲያኑ ብቻ ሳይሆን ከማህበረሰቡም ተቃውሞ ገጥሞት ነበር።
የመጀመርያው ምዕራፍ ማከፋፈያ መሬት፣ ብዙ አካባቢዎች የሪም መሬት ለማከፋፈል ፈቃደኛ አልሆኑም። በጅምላ እምቢተኝነት ስጋት ውስጥ የገባው ወያኔ በእነዚህ አጥቢያዎች የሪም መሬት ባለቤትነት እንዲቀጥል ታግሶ እንደውም የቤተ ክርስቲያኒቱን አስፈላጊነት መቀበሉን እንደ ምክንያት አድርጎ ተጠቅሞበታል።
ሁለተኛው እርምጃ የህወሓትን ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ትኩረት ከቤተክርስቲያን ወደ ህዝባዊ ስብሰባዎች ለማንቀሳቀስ መሞከር እና ማንቀሳቀስ ነበር። ሁሉም አስተዳደራዊ እና ማህበራዊ ተግባራት በማህበራት ተወስደዋል እና የቤተክርስቲያኑ እና የቤተ ክርስቲያኒቱ ተከታዮቿ መብትና ግዴታዎች ሳይቀሩ የቤተ ክህነት ጉዳዮች በጉባኤው ስር ወድቀዋል።
ቤተ ክርስቲያኒቱ ሕዝቡን የመሰብሰብና የመነካካት አቅሟ እየቀነሰ ሄደ። ቤተ ክርስቲያኒቱ በግጭቶች ውስጥ አስታራቂ የመሆን ደረጃዋን አጥታለች ፣ በመንፈሳዊ እና በተለመዱ ጉዳዮች ላይ መብቶች አዲሶቹ የፖለቲካ ባለስልጣናት የካሕናቱ መብት ተቀናቃኞች እየሆኑ መጡ።
በመጨረሻም፦ህወሓት በ1979 ዓ.ም ለተመረጡ የሰበካ ካህናት ተከታታይ ኮንፈረንስ ወይም ሴሚናሮችን ከፍቶ እነሱን ለማሸነፍ ጥረት ማድረግ ነበር። የሴሚናሮቹ ዋና ዓላማ የትግራይን ቤተ ክርስቲያን ከሰፊው የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ማግለል በህወሓት የስልት አላማ መስመር የትግራይ ብሔርተኝነትን ማጎልበት ነው።
የታፈነ የትግራይ ብሄረተኝነት ህይወት ዘርቶ የበላይነቱን ለማረጋገጥ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያንን ለመገዳደር ወሰነ።
የመጀመርያው የወረዳው የካህናት ሴሚናሮች የተካሄደው አንደበተ ርቱዕ የህወሓት ታጋይ ገብረ ኪዳን ደስታ ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የነገረ መለኮት ኮሌጅ ምሩቅ አንዲያካሂደው ተወሰነ።
የሴሚናሮቹ ጭብጥ የኢትዮጵያን ቤተ ክርስቲያን ሥልጣን በሕወሃት አስተሳሰብ በመተካት እና በቤተ ክርስቲያን ውስጥ ያለውን ቋንቋ በትግርኛ እና በመጨረሻም የትግራይ ብሔርተኝነትን እና ማንነትን የበለጠ ለማሳደግ ነው።
ይህ ሂደት የሰበካ ካህናትን እና ተራ ክርስቲያኖችን ከቤተ ክርስቲያን ብሔራዊ የሥልጣን ተዋረድ እንዲነጠሉ ማሰባሰብን ያካትታል። የቤተ ክርስቲያንን ሥልጣን ለማዳከም በደብረ ዳሞ በመሳሰሉት ገዳማት ትግራይ ውስጥ ሰርጎ በመግባት የሕወሃት አባላትን በመነኮሳት በመትከል እና የቤተ ክርስቲያንን እንቅስቃሴ ለሕወሃት ጥቅም በማዋል በስብሃት ነጋ ስር የስለላ ቡድን ተቋቁሟል።
እ.ኤ.አ. በ1987 እና 1989 ዓ.ም ክልላዊ እና ሀገር አቀፍ የካህናት ኮንፈረንስ በህወሓት ተዘጋጅቶ ነፃ በወጣላቸው ግዛቶች የትግራይ ቤተ ክርስቲያንን ከህወሓት ፕሮግራም ጋር ለማስማማት ተዘጋጀ።
በትግራይ ነፃ በወጡ አካባቢዎች ተቋቁሞ በህወሓት መመሪያ መንቀሳቀስ የነበረበት የተለየ የኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ጽሕፈት ቤት ተመሰረተ። በተለይም የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ለሁለት ተከፍላ የነበረች ሲሆን አንደኛው በአገዛዙ ሥር ሁለተኛው በህወሓት ሥር ነበር።
ሁለቱም በትግራይ 1990 ህወሀት የትግራይ ዋና ከተማ የሆነችውን መቀሌ ላይ ስራውን ሰራ። የአገዛዙ ሴክሬታሪያት መቀሌ ጥለው ወደ ደሴ ሲሄዱ ነፃ በወጡ ግዛቶች የሚገኙት በህወሓት የሚንቀሳቀሱ
ቤክርስትያን ባለስልጣናት መቀሌ ገብተው ህወሓት የመንግስት ስልጣን በ1991 ዓ.ም እስኪጨብጥ ድረስ ሲንቀሳቀስ ቆይቷል።//-
በማለት Aregawi Berhe political History of the TPLF pp244-246 የሰጠውን አሳጥሬና ቀለል አድርጌ ያቀረብኩት ማሕደር ዛሬ ለምናደምጠው የሃገረ ትግራይ ምስረታ ተዋናይ ቀሳወስት ስር መሰረታቸው መቸ እንደጀመረ ለማየት እንደሚረዳችሁ ተስፋ አደርጋለሁ።
አምቢ ላሉት ቀሳወስትና ድያቆናት
ምን ያደርጓቸው እንደነበር በክፍል 1 አሳይቻችሗለሁ። በድካም እና ጊዜ በመሰዋት እንድታውቁት የጻፍኩትን እናንተም ላላወቁ እንድታሳውቁ፤
ሃላፊነታችሁ ተወጡ
አመሰግናለሁ፤
ጌታቸው ረዳ
